Competency - based Education
โครงการพัฒนาหลักสูตรการศึกษาขั้นพื้นฐาน พุทธศักราช .... (หลักสูตรฐานสมรรถนะ)

ที่มาและกรอบแนวคิด

ที่มาและกรอบแนวคิด

สมรรถนะการเป็นพลเมืองที่เข้มแข็งเป็นสมรรถนะสคัญที่ใช้ในการจัดการศึกษาที่ทุกประเทศ  

ให้ความสคัญ และสอดคล้องกับการจัดการศึกษาที่ตอบสนองต่อวาระของโลกเรื่องเป้าหมายเพื่อการพัฒนา ที่ยั่งยืน ประกอบกับกระแสโลกาภิวัตน์ทำให้เกิดการเปลี่ยนแปลงอย่างรวดเร็วทั้งทางด้านสังคม เศรษฐกิจ  การเมือง เทคโนโลยี วิทยาการ และสิ่งแวดล้อม ทำให้เกิดการพึ่งพาอาศัยกัน มีการเชื่อมต่อกันในระดับโลกมากขึ้น และมีการแข่งขันทางเศรษฐกิจที่ ส่งผลให้เกิดความแตกต่างหลากหลายทางโลกทัศน์  ค่านิยม ความเชื่อ วัฒนธรรม การคาดหวังต่อสังคม อัตลักษณ์ของบุคคลได้พบปะกันจึงกล่าวได้ว่ากระแสโลกาภิวัตน์กำลังเปลี่ยนแปลงโลกและชีวิตของทุกคน การเตรียมนักเรียนให้พร้อมกับการดำรงชีวิตในความเปลี่ยนแปลงของโลกปัจจุบันจึงมีความจำเป็นไปพร้อม ๆ กับการเป็นพลเมืองดีของสังคมโลกที่มีความผสมผสานทางวัฒนธรรม รวมถึงการจัดการศึกษาที่ส่งเสริมให้เกิดการรับรู้บทบาทของความรับผิดชอบของประชาชน รู้จักการจัดการ เพื่อความยุติธรรม และป้องกัน ฟื้นฟูระบบนิเวศของโลก การเตรียมคนให้เป็นสมาชิกที่ดีนั้นจึงมิได้จำกัดเพียงแค่เฉพาะชุมชนหรือรัฐ หรือประเทศที่ตนเป็นสมาชิกเท่านั้น แต่ต้องเป็นการเตรียมในฐานะที่เป็นส่วนหนึ่งของโลกอีกด้วย  

 กลุ่มการศึกษาเพื่อสร้างความเป็นพลเมืองในระบอบประชาธิปไตยของไทย (Thai Civic Education) (2556) 

ได้ให้ความหมายของการศึกษาเพื่อสร้างความเป็นพลเมืองในระบอบประชาธิปไตย หมายถึง การพัฒนาศักยภาพของประชาชนให้เป็นพลเมืองที่มีคุณภาพ มีความรู้ดี มีความรับผิดชอบ มีคุณลักษณะ    และมีส่วนร่วมในการพัฒนาสังคมและประเทศชาติ ในฐานะที่เป็นพลเมืองในระบอบ ประชาธิปไตยซึ่ง มีประชาชนเป็นเจ้าของอนาจสูงสุดในการปกครองประเทศ โดยได้จัดประเภทของพลเมือง (Kind of Citizenship) โดย Joel Westheimer and Joseph Kahne  ได้จัดประเภทของพลเมืองในวิถีประชาธิปไตย ออกเป็น 3 แบบ คือ  

ประเภท 

พลเมืองที่มีความรับผดชอบ (Personally Responsible Citizen) 

พลเมืองที่มีส่วนร่วม (Participatory Citizen) 

พลเมืองที่มุ่งเน้น ความเป็นธรรมในสังคม (JusticeOriented Citizen 

การอธิบาย  รับผดชอบต่อชุมชน ตั้งใจทงานและจ่ายภาษี ปฏิบัติตามกฎหมาย รีไซเคิล และบริจาคเลือด อาสาที่จะทำงาน ที่ช่วยเหลือในกรณีที่เกิวิกฤตการณ์  เป็นสมาชิกขององค์กร ที่กระตือรือร้น และมีความมุ่งมั่น ตั้งใจที่จะพัฒนา  จัดการชุมชนให้ใส่ใจต่อสิ่งที่เปนประโยชน์ เช่น การรักษาสิ่งแวดล้อม  การพัฒนาด้าน เศรษฐกิจ รู้ว่ารัฐ มีตัวอย่างการปฏิบัติกระบวนการทงานอย่างไร รู้วิธีการ การทงานอย่าง เชื่อมโยง  คิดเชิงวิพากษ์ต่อ โครงสร้างของสังคม นโยบาย และเศรษฐกิจ  โดยพิจารณามากกว่า เหตุการณ์ที่ผิวเผิน  ความสืบค้นและนเสนอ ประเด็นที่ไมเป็นธรรมในสังคม รู้เกี่ยวกับความเคลื่อนไหวทางสังคม และผลกระทบเชิง ระบบที่เกิดขึ้น 
การปฏิบัติ  ร่วมบริจาคในงานการรณรงค์ แก้ปัญหาความอดอยาก ที่ เกิดขึ้น  มีส่วนร่วมในการรณรงค์แก้ปญหา ความอดอยาก  หาสาเหตุและต้นตอปญหา  ของความอดอยาก เพื่อแก้ไข ปัญหาอย่างมีประสิทธภาพ 
แนวคิดพื้นฐาน  แก้ปัญหาของสังคม พัฒนาสังคม พลเมืองต้องมีคุณลักษณะที่ดี ซื่อสัตย์ รบผิดชอบ เคารพ กฎหมายและกติกาของสังคม  แก้ปัญหาและพัฒนาสังคม พลเมอง ต้องมีส่วนร่วมและเป็นผู้นในการวางระบบและโครงสร้างของสังค  แก้ปัญหาพัฒนาสังคม พลเมืองต้องตั้งคถามและเปลี่ยนระบบหรือโครงสร้างของสังคมเมื่อมีการทงานที่กระทบต่อความ ไมเป็นธรรม 

(Westheimer, J., & Kahne, J. (2004). What kind of citizen? The politics of educating for democracy. American Educational Research Journal, 41 (2), 237-269)   

จากตารางพลเมืองทั้งสาม พลเมืองที่มุ่งเน้นความเป็นธรรมในสังคมจะส่งผลให้เกิดการเปลี่ยนแปลงในสังคมมากกว่าทุกแบบ ที่เน้นคุณลักษณะไปที่การแก้ปัญหาและพัฒนาสังคม เพื่อให้เกิดความเป็นธรรมในสังคมตลอดจนการคิดเชิงวิพากษ์ต่อโครงสร้างสังคม นโยบายและเศรษฐกิจ จากการติดตามความเคลื่อนไหวทางสังคมและผลกระทบที่เกิดขึ้น  

กลุ่มการศึกษาเพื่อสร้างความเป็นพลเมืองในระบอบประชาธิปไตยของไทย (Thai Civic Education) (2556ได้นำเสนอกรอบหลักสูตรการศึกษาเพื่อสร้างพลเมืองประชาธิปไตย มีพื้นฐานแนวคิดสคัญ 3 ด้าน คือ หลักการประชาธิปไตย  หลักความหลากหลายและพหุวัฒนธรรม และหลักสิทธิมนุษยชน โดยกำหนดคุณลักษณะโดยรวมไว้ 4 ประการ คือ พลเมืองที่แข็งขัน (active citizensพลเมืองเป็นผู้ที่มีความรู้และมีข้อมูลเกี่ยวกับประชาธิปไตยที่เพียงพอ (informedknowledgeable citizens) พลเมืองที่มีทักษะพื้นฐานประชาธิปไตย (skilled citizens) และพลเมืองในระบอบประชาธิปไตย (democratic citizens) โดยคุณลักษณะทั้ง 4 ประการ ประกอบด้วยคุณลักษณะรอง 8 ประการ คือ  

  1. รักความเป็นธรรมและความเสมอภาค (Adhere to Justice and Equality 
  2. ใช้เสรีภาพด้วยความรับผิดชอบต่อสังคม (Use Freedom based on Social Responsibility 
  3. ใช้สิทธิแต่ไม่ละทิ้งหน้าที่ (Use Rights without Neglecting Duties 
  4. มีภราดรภาพ และเคารพความแตกต่าง (Respect Fraternity and Differences 
  5. เห็นความสคัญของประโยชน์ส่วนรวม (Give importance to common interests 
  6. ส่วนร่วมทางการเมือง (Participate in Politics 
  7. คิดอย่างมีวิจารญาณ และมีเหตุผล (Critical thinking and Reasonable)   
  8. เคารพกฎหมายและกฎกติกา (Respect Law and Rules 

 แนวคิดการศึกษาเพื่อการพัฒนาที่ยั่งยืน (Sustainable Development Education) ซึ่ง UNESCO   ให้ความสคัญในการพัฒนาพลเมืองของโลก ได้นำเสนอกรอบพลเมืองในการศึกษาเพื่อความเป็นพลเมืองโลกในเอกสาร Global Citizenship EducationTopics and Learning Objectives ดังนี้ 

หัวข้อการเรียนรู้ 

ก่อนวัยเรียนและ ประถมศึกษาตอนต้น 

ประถมศึกษาตอนปลาย 

มัธยมศึกษาตอนต้น 

มัธยมศึกษาตอนปลาย 

ระบบและโครงสร้างสังคมของท้องถิ่น ประเทศและโลก 

อธิบายวิธีการจัดการสิ่งต่างรอบตัวของท้องถิ่นความ เชื่อมโยงกับโลก และรู้จัก บทบาทของพลเมือง  แยกแยะโครงสร้างการกำกับดูแล กระบวนการตัดสินใจ และมุมมองของ พลเมือง  อภิปรายความสัมพันธ์ระหว่างโครงสร้างการกำกับดูแลระดับ นานาชาติ ประเทศ ท้องถิ่น และสำรวจบทบาทของพลเมืองโลก  วิเคราะห์วิพากษ์ระบบ โครงสร้างและกระบวนการกำกับดูแลและประเมิน การนำผล ไปใช้ในฐานะ พลเมืองโลก 

ประเด็นปัญหาที่ ส่งผลต่อปฏิสัมพันธ์ และความเกี่ยวเนื่อง เชื่อมโยงของท้องถิ่น ประเทศ และประชาคมโลก 

ระบุประเด็นปัญหาในชุมชน ท้องถิ่น ประเทศและโลก ตลอดจนความสัมพันธ์ของประเด็นต่าง ๆ  สืบค้นทำความเข้าใจ เหตุผลเบื้องหลังของ ประเด็นปัญหาระดับสากล และผลสืบเนื่องที่มีต่อท้องถิ่น และประเทศ  ประเมินสาเหตุและปัจจัยที่เกี่ยวข้องของประเด็นปัญหาหลักๆ ของท้องถิ่นประเทศ และโลก  พิจารณาเชิงวิพากษ์เกี่ยวกับประเด็นปัญหาของท้องถิ่น ประเทศ   และโลก ความรับผิดชอบและผลของการตัดสินใจ และพิจารณาเสนอ แนวทางที่เหมาะสม 

พลวัตของอำนาจ และปัจจัยสำคัญที่เกี่ยวข้อง 

ระบุชื่อแหล่งข้อมูลสารสนเทศที่หลากหลายและพัฒนาทักษะพื้นฐานในการสืบสอบ  แยกแยะข้อเท็จจริงและความคิดเห็น ความจริงและเรื่องที่แต่งขึ้น ตลอดจน มุมมองความคิดเห็นที่ แตกต่างกัน  อธิบายเกี่ยวกับความเหลื่อมล้ำ และพลวัตของอำนาจ และสืบสอบ ทำความเข้าใจเกี่ยวกับ ปัจจัยสำคัญ  ประเมินเชิงวิพากษ์ถึง พลวัตของอำนาจมีผลต่อการถึงทรัพยากร การตัดสินใจ และระบบการกำกับดูแล 

ความแตกต่าง  ของอัตลักษณ์ 

รู้จักวิธีปรับตัวและมีปฏิสัมพันธ์กับสังคมรอบตัว มีทักษะการ จัดการตนเองและการสร้างความสัมพันธ์กับผู้อื่น  เข้าใจถึงอัตลักษณ์ ที่ แตกต่างและวิธีการ ที่มี อัตลักษณ์ต่างกันจัดการความสัมพันธ์กับผู้อื่น  แยกแยะความแตกต่างระหว่างอัตลักษณ์ของบุคคลอัตลักษณ์ร่วมและกลุ่มสังคมตลอดจน พัฒนาความรู้สึกร่วมเป็นส่วนหนึ่งของมนุษยชาติ    พิจารณาเชิงวิพากษ์ถึงวิธีการที่ผู้ที่มีอัตลักษณ์ต่างกัน  มีปฏิสัมพันธ์ต่อผู้อื่น และอยู่ร่วมกับผู้อื่นได้อย่างสันติ 

ชุมชนทที่แตกต่าง หลากหลายซึ่งสมาชิกอาศัยอยู่ และมี ความสัมพันธ์ยึดโยงอยู่ด้วย 

อธิบายความแตกต่างและความเชื่อมโยงของกลุ่มสังคมที่แตกต่างกันได้  เปรียบเทียบความเหมือนความต่าง และความขัดแย้งของบรรทัดฐาน ในด้านกฎหมาย สังคม วัฒนธรรม  ชื่นชมและเคารพ ความแตกต่าง และ ความหลากหลายพัฒนา ความเป็นน้ำหนึ่งใจเดียวกับผู้อื่น และ ความเข้าอกเข้าใจผู้อื่น  ประเมินเชิงวิพากษ์เกี่ยวกับความเกี่ยวข้องสัมพันธ์ ระหว่างกลุ่มชุมชน และประเทศ ที่แตกต่างกัน 

ความแตกต่างและการเคารพในความ หลากหลาย 

แยกแยะความเหมือนความต่างตระหนักถึงสิทธิและความรับผิดชอบของแต่ละ บุคคล  พัฒนาความสัมพันธ์ด้านบวกกับบุคคลและกลุ่ม ที่หลากหลาย  ถกเถียงเกี่ยวกับประโยชน์และความท้าทายของความแตกต่างและความหลากหลาย  พัฒนาค่านิยมและทัศนคติและทักษะในการมีส่วนร่วมและจัดการกับกลุ่มและ มุมมองความคิดที่แตกต่า 

การแสดงออกและ ลงมือปฏิบัติระดับบุคคลและกลุ่ม 

รู้จักวิธการปฏิบัติตน ที่จะ มีส่วนช่วยพัฒนาสังคม  อภิปรายถึงความสคัญของการลงมือปฏิบัติของบุคคล และกลุ่มและ มีส่วนร่วมในกิจกรรมต่าง ๆของชุมชน  พิจารณาถึงวการปฏิบัติในการมีส่วนร่วมและรับผิดชอบตอประเด็นปัญหาของท้องถิ่น ประเทศ และโลก   พัฒนาทักษะการมีส่วนรวมในฐานะพลเมือง 

พฤติกรรมที่แสดงออกซึ่งความรับผิดชอบ ในเชิงจริยธรรม 

อภิปรายถึงทางเลือกและผลจากการปฏิบัติของตนที่มีต่อผู้อื่นและสังคม  เข้าใจมโนทัศน์ของ ความยุติธรรมทางสังคม ความ รับผิดชอบเชิงจริยธรรม และนำมาใช้ ในชีวิตประจวัน  วิเคราะห์ถึงความท้าทายและภาวะวิกฤติเกี่ยวกับประเด็น ปัญหาความยุติธรรมทางสังคม ความรับผิดชอบเชิงจริยธรรม และพิจารณาถึงแนวทางแก้ไข ปัญหาระดับบุคคลและกลุ่ม  ประเด็นเชิงวิพากษ์ เกี่ยวกับประเด็นปัญหาความยุติธรรมทางสังคม ความ รับผิดชอบเชิงจริยธรรม และลงมือปฏิบัติที่จะแก้ไข การเลือกปฏิบัติและ ความ เหลื่อมล้ำในสังคม 

การมีส่วนร่วมและลงมือปฏิบัติ 

ตระหนักถึงความสคัญ และประโยชน์ของการ มีส่วนร่วมในฐานะพลเมือ  ระบุถึงโอกาสและแนวทางปฏิบัติตนในการมีส่วนร่วมในกิจกรรมต่าง ในฐานะพลเมือ  พัฒนาทักษะการมีส่วนร่วมและลงมือปฏิบัติในฐานะพลเมือง เพื่อประโยชน์สาธารณะ  เสนอแนวทางและ การปฏิบัติตนและ มีบทบาทเป็นผู้สร้าง การเปลี่ยนแปลงด้านบวกแก่สังคม  

ตารางแสดง โครงสร้างของหัวข้อและจุดประสงค์การเรียนรู้พลเมืองโลกศึกษา จาก UNESCO. ๒๐๑๕ Global Citizenship Education. Topics and Learning Objectives. Paris แปลและเรียบเรียงโดย ผศ.อรรถพล อนันตวรสกุล คณะครุศาสตร์ จุฬาลงกรณ์มหาวิทยาลัย

  นักงานเลขาธิการสภาการศึกษา (2562) ร่วมกัคณะทานและคณะวิจัย ซึ่งได้รับมอบหมายจากคณะกรรมการอิสระเพื่อการปฏิรูปการศึกษาดเนินโครงการวิจัยและพัฒนากรอบสมรรถนะหลักของผู้เรียนระดับประถมศึกษาตอนต้นไปปรับใช้ในการจัดการเรียนการสอน โดยได้นำเสนอสมรรถนะการเป็นพลเมือง     ที่เข้มแข็ง/ตื่นรู้ที่มีสำนึกสากล (Active Citizen with Global Mindedness) โดยมีคำอธิบายดังนี้ 

  ปฏิบัติตนในฐานะพลเมืองที่มีความรับผิดชอบ ด้วยการปฏิบัติตามบทบาทหน้าที่ ขนบธรรมเนียมประเพณี เคารพกฎ กติกา ข้อตกลง และกฎหมาย   

ปฏิบัติตนในฐานะพลเมืองที่มีส่วนร่วมด้วยการเรียนรู้เพื่อให้ตนเองมีความรู้พื้นฐานด้านการเมือง    การปกครองอยู่ร่วมกับผู้อื่นอย่างพึ่งพาอาศัยกัน ประยุกต์ใช้ความรู้ด้วยการทงานจิตอาสา รับผิดชอบต่อส่วนรวมโดยร่วมมือกับผู้อื่นในการแก้ปัญหาและพัฒนาสังคม 

  ปฏิบัติตนในฐานะพลเมืองที่มุ่งเน้นความเป็นธรรมของสังคม เคารพศักดิ์ศรีความเป็นมนุษย์ เชื่อมั่น  ในหลักการการอยู่ร่วมกันท่ามกลางความแตกต่างหลากหลาย มีส่วนร่วมทางการเมืองในระดับต่าง ๆ แก้ไขความขัดแย้งอย่างสันติวิธี มีส่วนร่วมในการสร้างการเปลี่ยนแปลง ให้เกิดความเท่าเทียมและเป็นธรรมในระดัท้องถิ่น ประเทศชาติและโลก ทั้งในความเป็นจริงและโลกดิจิทัลเพื่อให้เกิดสันติภาพและความยั่งยืน 

   ซึ่งประกอบไปด้วยสมรรถนะ 

1. ปฏิบัติตามบทบาทหน้าที่ของพลเมืองในระบอบประชาธิปไตย อันมีพระมหากษัตริย์ทรงเป็นประมุข

2. เคารพสิทธิและเสรีภาพของตนเองและผู้อื่น เคารพและปฏิบัติตามกฎ กติกา ข้อตกลงและกฎหมายรวมทั้งแนวปฏิบัติตามขนบธรรมเนียมและประเพณี

3. ให้เกียรติผู้อื่น เห็นอกเห็นใจเอื้ออาทร ช่วยเหลือผู้อื่นเพื่อการอยู่ร่วมกันอย่างสงบสุข

4. ร่วมมือกับผู้อื่นในการทำงานสาธารณะและจิตอาสา

5. ติดตามสถานการณ์ เหตุการณ์บ้านเมือง และปัญหาของชุมชน สังคมและโลก มีส่วนร่วมทางตรงหรือทางอ้อมในการพัฒนาเปลี่ยนแปลง และแก้ไขปัญหา

6. มีการตัดสินใจและการแก้ปัญหาร่วมกัน สามารถแสดงจุดยืนของตนเองมีทักษะในการตัดสินใจ การแก้ไขปัญหาการแก้ไขความขัดแย้งด้วยการให้ความร่วมมือ และการแสดงออกซึ่งความสามารถที่จะอยู่ร่วมกันท่ามกลางความหลากหลาย 

จากการนำเสนอแนวคิดการพัฒนาความเป็นพลเมืองที่เข้มแข็งจากหน่วยงานต่าง ๆ สามารถสังเคราะห์ได้ดังตารางต่อไปนี้ 

 

พลเมืองที่รับผิดชอบ 

พลเมืองที่เคารพสิทธิ 

พลเมืองที่สร้างการเปลี่ยนแปลง 

Joel Westheimer and Joseph Kahne   

บผิดชอบ ปฏิบัติตามกฎหมายและกติกาของสังคม 

เคารพสิทธิเสรีภาพของผู้อื่น 

แก้ปัญหาของสังคม พัฒนาสังคม  
มีส่วนร่วมและเป็นผู้นในการวางระบบและโครงสร้างของสังค ตั้งคถามและเปลี่ยนระบบหรือโครงสร้างของสังคม 
เมื่อมีการทงานที่กระทบต่อความ 
ไมเป็นธรรม 

UNESCO 

มีความรู้สึกของความเป็นเจ้าของร่วมของความเป็นมนุษยชาติ การแบ่งปันคุณค่าและแสดงออกอย่างมีความรับผิดชอบ 

แสดงความเห็นอกเห็นใจ  
การร่วมสุขร่วมทุกข์ เคารพ 
ในความแตกต่าง และความหลากหลาย 

คิดอย่างมีวิจารณญาณในประเด็นของโลก ความเกี่ยวเนื่องเชื่อมโยงกัน (interconnectedness interdependency) ของประเทศและประชากรที่แตกต่างกัน แสดงออกอย่างรับผิดชอบในระดับท้องถิ่น ระดับชาติและโลกสำหรับการช่วยให้โลกมีสันติภาพและความยั่งยืน 

กลุ่มการศึกษาเพื่อสร้างความเป็นพลเมืองในระบอบประชาธิปไตยของไทย (Thai Civic Education) 

ใช้สิทธิแต่ไม่ละทิ้งหน้าที่ 

เคารพกฎหมายและกฎกติกา 

ใช้เสรีภาพด้วยความรับผิดชอบต่อสังคม มีภราดรภาพ  
และเคารพความแตกต่าง 

รักความเป็นธรรมและ 
ความเสมอภาค 

คิดอย่างมีวิจารญาณ และมีเหตุผล  
รักความเป็นธรรมและความเสมอภาค เห็นความสคัญของประโยชน์ส่วนรวม ส่วนร่วมทางการเมือง 

สำนักงานเลขาธิการสภาการศึกษา 

ปฏิบัติตามบทบาทหน้าที่ของพลเมืองในระบอบประชาธิปไตย อันมีพระมหากษัตริย์ทรงเป็นประมุข ปฏิบัติตามกฎ กติกา ข้อตกลงและกฎหมายรวมทั้งแนวปฏิบัติตามขนบธรรมเนียมและประเพณี 

 

 

เคารพสิทธิและเสรีภาพของตนเองและผู้อื่น ให้เกียรติผู้อื่น เห็นอกเห็นใจเอื้ออาทร ช่วยเหลือผู้อื่นเพื่อการอยู่ร่วมกันอย่างสงบสุข 

ร่วมมือกับผู้อื่นในการทงานสาธารณะและจิตอาสา ติดตามสถานการณ์ เหตุการณ์บ้านเมือง และปัญหาของชุมชน สังคมและโลก มีส่วนร่วมทางตรงหรือทางอ้อมในการพัฒนาเปลี่ยนแปลง และแก้ไขปัญหา มีการตัดสินใจและ 

การแก้ปัญหาร่วมกัน สามารถแสดงจุดยืนของตนเองมีทักษะในการตัดสินใจ การแก้ไขปัญหาการแก้ไขความขัดแย้งด้วยการให้ความร่วมมือ และการแสดงออกซึ่งความสามารถที่จะอยู่ร่วมกันท่ามกลางความหลากหลาย 

 

จากการนำเสนอแนวคิดการพัฒนาการเป็นพลเมืองที่เข้มแข็งของหน่วยงานในประเทศไทยและต่างประเทศ สรุปเป็นนิยามได้ว่า  

  การปฏิบัติตนอย่างรับผิดชอบในฐานะพลเมืองไทยและพลโลก รู้เคารพสิทธิเสรีภาพของตนเอง 
และผู้อื่น เคารพในกฎกติกาและกฎหมาย มีส่วนร่วมทางสังคมอย่างมีวิจารณญาณ อยู่ร่วมกับผู้อื่นท่ามกลางความหลากหลาย เห็นคุณค่าของศักดิ์ศรีความเป็นมนุษย์ มีบทบาทในการตัดสินใจและสร้างการเปลี่ยนแปลงทางสังคม โดยยึดมั่นในความเท่าเทียมเป็นธรรม ค่านิยมประชาธิปไตย และสันติวิธี   

1พลเมืองรู้เคารพสิทธิ เคารพสิทธิเสรีภาพของผู้อื่น ตระหนักในสิทธิเสรีภาพของตนเอง ช่วยเหลือ ให้เกียรติ และเข้าอกเข้าใจผู้อื่นบนพื้นฐานของการพึ่งพาอาศัยกัน โดยปราศจากอคติ ไม่เลือกปฏิบัติ เพื่อการอยู่ร่วมกันอย่างสันติ 

2พลเมืองรับผิดชอบต่อบทบาทหน้าที่ ปฏิบัติตนตามกฎ กติกา ข้อตกลง กฎหมาย อย่างถูกต้องและเหมาะสม รับผิดชอบบทบาทหน้าที่ตนเองในฐานะพลเมืองไทยและพลโลก 

3. พลเมืองมีส่วนร่วมอย่างมีวิจารณญาณติดตามสถานการณ์และประเด็นปัญหาของสังคม อย่างมีวิจารณญาณ มีส่วนร่วมทางสังคมด้วยจิตสาธารณะและสำนึกสากล

4พลเมืองผู้สร้างการเปลี่ยนแปลงมีความกระตือรือร้นในการสร้างการเปลี่ยนแปลงเชิงบวก ทางสังคม บนพื้นฐานของความเท่าเทียมเป็นธรรม ค่านิยมประชาธิปไตย และ สันติวิธี